Đấu trường La Mã và Khải hoàn môn Constantinus.Quảng trường Popolo, Roma năm 1750.

Kiến trúc của Roma trong nhiều thế kỷ đã phát triển rất mạnh, đặc biệt là từ phong cách cổ điển và Đế quốc La Mã chuyển sang phong cách kiến trúc phát xít hiện đại. Trong một thời gian, Roma đã từng là trung tâm kiến trúc cổ điển chính của thế giới, phát triển những dạng thức kiến trúc mới như các loại vòm, mái vòm và khung vòm. Phong cách kiến trúc Roman trong thế kỷ 11, 12 và 13 cũng được áp dụng rộng rãi trong kiến trúc La Mã, sau đó thành phố trở thành một trong những trung tâm chính của kiến trúc Phục Hưng, Baroque và tân cổ điển.[216]

La Mã cổ đại

Một trong những biểu tượng của Roma là Đấu trường La Mã (xây dựng từ năm 70-80), một khán đài vòng cung ngoài trời lớn nhất từng được xây dựng tại Đế chế La Mã và hiện tại vẫn là khán đài vòng cung lớn nhất thế giới.[217] Sức chứa ban đầu của khán đài là 60.000 khán giả, và không gian này được sử dụng cho những cuộc tranh tài của các võ sĩ giác đấu và các sự kiện công cộng khác như chương trình săn bắn, tái hiên các trận chiến và dàn dựng kịch sân khấu nổi tiếng dựa trên thần thoại cổ điển. Các di tích và địa điểm nổi tiếng của La Mã cổ đại bao gồm Công trường La Mã, tòa nhà Domus Aurea, đền Pantheon, Cột Traianus, Chợ Traianus, cổ mộ, tường thành Servius và tường thành Aurelianus cũng như các cổng thành, trường đua ngựa cổ đại Circus Maximus, nhà tắm công cộng Caracalla, Lâu đài Thiên Thần, Lăng Augustus, Ara Pacis, Khải hoàn môn Costantinus, Kim tự tháp Cestius và bức tượng khắc Miệng Sự Thật.

Thư viện ảnh một số công trình, điểm tham quan nổi bật về La Mã cổ đại tại Roma (nhấn hiện để xem)

Nhà hát Marcellus và đền thờ Apollo Sosianus Rạp cổ Ostia Nhà tắm Caracalla Ara Pacis Đền Portunus Đền thờ Hercules Chiến thắng Khải hoàn môn Septimius Severus Di tích tường thành Servius trước nhà gà Termini Tường thành Aurelianus Cổng Đại (Porta Maggiore) Cửa xuất quan Borgo Cổng Sebastiano Kim tự tháp Gaius Cestius Công viên trường đua ngựa cổ Circus Maximus Lăng Hadrianus hay Lâu đài Thiên Thần

Trung Cổ

Các khu phố nổi tiếng thời Trung Cổ của thành phố, chủ yếu nằm quanh đồi Capitonilus, phần lớn đã bị phá hủy từ cuối thế kỷ 19 và thời kỳ phát xít, nhưng nhiều công trình đáng chú ý vẫn còn. Các vương cung thánh đường có niên đại từ buổi đầu của Kitô giáo, bao gồm Vương cung thánh đường Đức Bà Cả và Vương cung thánh đường Thánh Phaolô Ngoại thành (sau này đã được đại trùng tu lại vào thế kỷ 19). Cả hai tòa nhà đều được chạm khắc những họa tiết trang trí tinh vi mang giá trị thẩm mỹ cao từ thế kỷ thứ 4 TCN. Phong cách nghệ thuật tranh tường và nghệ thuật khảm thời Trung Cổ đáng chú ý khác cũng có thể được tìm thấy trong các nhà thờ như Vương cung thánh đường Đức Bà Trastevere, Santi Quattro Coronati và Santa Prassede. Những công trình thế tục gồm một lượng lớn tháp, trong đó lớn nhất là tháp Milizie và Conti. Cả hai đều nằm kế Công trường La Mã và cầu thang lớn dẫn đến Vương cung thánh đường Đức Bà Aracoeli.

Thư viện ảnh một số tòa tháp nổi bật thời Trung Cổ tại Roma (nhấn hiện để xem)
Tháp Milizie Tháp Caetani Tháp Capocci Tháp Conti Dinh Hiệp sĩ Cứu tế của Rhodes Pháo đài Ostia Tháp Nô Lệ

Phục Hưng và Baroque

Roma là trung tâm Phục Hưng lớn của thế giới, chỉ sau Firenze, và là nơi chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi phong trào Phục Hưng. Giai đoạn này có một kiệt tác của kiến trúc Phục Hưng ở Roma là Quảng trường Campidoglio do Michelangelo thiết kế. Cũng ở thời điểm này, các gia đình quý tộc lớn của Roma thường xây dựng những nơi ở sang trọng như Điện Quirinale (nay là trụ sở của Tổng thống Cộng hòa Ý), Venezia, Farnese, Barberini, Chigi, Spada, Cancelleria và Biệt thự Farnesina.

Thư viện ảnh một số công trình Phục Hưng và Baroque tại Roma (nhấn hiện để xem)
Nhà nguyện Sistina Thánh Phêrô Montorio Biệt thự Farnesina Điện Cancelleria Điện Farnese Điện Venezia

Nhiều quảng trường nổi tiếng của thành phố vẫn giữ nguyên hình dáng được tạo từ thời Phục Hưng và Baroque. Trong đó một số quảng trường rất lớn, hoành tráng với bút tháp trang trí đặt ở giữa, một số quảng trường khác thì nhỏ và thơ mộng. Những quảng trường chính là Quảng trường Navona, Quảng trường Spagna, Campo de 'Fiori, Quảng trường Venezia, Quảng trường Farnese, Quảng trường Rotonda và Quảng trường Minerva. Một trong những ví dụ điển hình nhất của nghệ thuật Baroque là đài phun nước Trevi của Nicola Salvi. Những cung điện Baroque đáng chú ý khác của thế kỷ 17 là Điện Madama, ngày nay là trụ sở của Thượng viện Ý và Điện Montecitorio, ngày nay là trụ sở của Hạ viện Ý.

• Một số quảng trường nổi tiếng tại Roma
• Quảng trường Navona
• Quảng trường Spagna
• Quảng trường Campidoglio
• Quảng trường Rotonda
• Quảng trường Popolo

Tân cổ điển

Đài tưởng niệm quốc gia Vittoriano.

Trong thập kỷ đầu tiên sau khi trở thành thủ đô của nước Ý thống nhất, Roma vẫn giữ nguyên hiện trạng với các công trình cổ xưa. Thành phố có kích thước khiêm tốn vào năm 1870, trôi nổi theo nghĩa đen trong giới hạn của tường thành Aurelianus, với nhiều không gian còn nguyên sơ, thành phố vẫn còn đậm chất tỉnh lẻ, không thiết thực, với những con đường quanh co và thiếu vắng tất cả các dịch vụ cơ bản của một đô thị hiện đại. Nhiều hoạt động quy hoạch đô thị cần thiết đã diễn ra bao gồm kiến thiết các tòa nhà hành chính quan trọng (các trụ sở chính phủ, cơ quan Bộ ngành, Điện Công Lý, Trung tâm Triễn lãm, các đại sứ quán), hình thành những con đường mới (đường Vittorio Emanuele II, đường 20 tháng 9), xây dựng nhà ở cho các quan chức mới, phát triển các cơ sở hạ tầng (bệnh viện, lò mổ, doanh trại), cải tạo bộ mặt hai bên bờ Tevere.[218][219][220] Các nghệ sĩ và kiến trúc sư thế kỷ 18 đã tìm tòi một phương hướng phong cách mới mà không phải gắn liền với Giáo hội. Họ xem lại các nền văn minh cổ đại Hy-La thời kỳ tiền Kitô giáo và hình thành nên một trường phái kiến trúc mới dựa trên trật tự, cân bằng và hài hòa, đã chiếm ưu thế vượt trội trong kiến trúc tại Roma lúc bấy giờ.[221][222]

Thư viện ảnh một số kiến trúc Tân cổ điển nổi bật tại Roma (nhấn hiện để xem)
Đài phun nước Naiadi tại Quảng trường Repubblica Bộ Tài chính Thư viện ảnh quốc gia về Nghệ thuật Hiện đại Điện Công Lý Điện Triển Lãm Khu Coppedè

Một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của trường phái tân cổ điển La Mã là Đài tưởng niệm quốc gia Vittoriano, đã phá hủy một phần lớn đồi Capitolinus và khu phố Trung Cổ lân cận để xây dựng,[223] là nơi tổ quốc ghi công các chiến sĩ vô danh, đại diện cho 650.000 người Ý đã ngã xuống trong Chiến tranh thế giới thứ nhất. Điện Công Lý nằm tại Quảng trường Cavour, là một ví dụ điển hình về chủ nghĩa chiết trung. Triển lãm quốc tế về nghệ thuật năm 1911 đã khai sinh ra khu quảng trường Mazzini, cũng như việc tạo ra Thư viện ảnh quốc gia về Nghệ thuật Hiện đại. Một bản thảo tiền đề cho kế hoạch mở rộng thành phố về phía biển (Ostia, Fregene) đã được đưa ra vào năm 1916. Khu Coppedè (1921-1927) là một ví dụ nổi bật của kiến ​​trúc Art Nouveau. Các thành phố vườn như khu Garbatella đẹp như tranh đã được hình thành từ những năm 1920.[224]

Phát xít

Chế độ phát xít cai trị ở Ý trong khoảng thời gian từ 1922 đến 1943 đã lưu dấu tại Roma. Mussolini cho phép xây dựng những con đường và quảng trường mới, dẫn đến sự phá hủy các con đường, nhà cửa, nhà thờ và cung điện được dựng lên trong thời cai trị của giáo hoàng. Các hoạt động chính trong chính phủ của ông là: "cô lập" đồi Capitolinus; phố Monti, sau đổi tên là phố Impero, và cuối cùng là phố Fori Imperiali; đường Mare, sau đổi tên thành phố Teatro di Marcello; "cô lập" của Lăng Augustus, với sự dựng lên của Quảng trường Augusto Imperatore; Con đường Hòa giải.[225][226]

Thư viện ảnh một số kiến trúc thời Phát xít tại Roma (nhấn hiện để xem)
Điện Civiltà Italiana hay Đấu trường La Mã "hình vuông" Điện Congressi Sân vận động Marmi Công trường Italico Điện Farnesina, Bộ Ngoại giao Đại học Roma La Sapienza

Benito Mussolini.

Về mặt kiến trúc, chủ nghĩa phát xít ưa thích các phong trào hiện đại nhất, như kiến trúc chủ nghĩa duy lý. Song song với điều này, vào những năm 1920, một phong cách khác đã xuất hiện, có tên là "Stile Novecento" đã phát triển một phong cách kiến trúc đặc trưng bởi sự liên kết với kiến trúc La Mã cổ đại. Một công trình quan trọng trong phong cách này là Công trường Mussolini, nay là Công trường Italico, bởi Enrico Del Debbio. Bên cạnh đó, nơi lưu dấu kiến trúc phát xít quan trọng nhất ở Roma là khu vực E.U.R. do Marcello Piacentini thiết kế vào năm 1938. Các tòa nhà tiêu biểu nhất của EUR là Điện Civiltà Italiana (1938–1943), thiết kế mang tính biểu tượng đã được xem như khối lập phương của 'Đấu trường La Mã hình vuông', và Điện Congressi, ví dụ về phong cách chủ nghĩa duy lý. Ban đầu khu này được hình thành với mục đích dành cho cuộc Triển lãm Thế giới 1942 ("Esposizione universale 1942") và có tên gọi là "E.42" ("Esposizione 42"). Tuy nhiên, triển lãm thế giới đã không có dịp diễn ra vì năm 1940 nước Ý bước vào chiến tranh thế giới thứ hai và các tòa nhà tiêu điểm đã bị phá hủy một phần vào năm 1943 trong cuộc chiến giữa quân đội Ý và Đức sau khi đình chiến và sau đó bị bỏ hoang. Khu vực được khôi phục vào thập niên 1950, khi chính quyền Roma nhận thấy rằng họ đã có những mầm mống của một khu kinh tế ngoài trung tâm như những thủ đô khác mà hiện trong thời gian đó vẫn còn đang quy hoạch (như xưởng đóng tàu London Docklands và La Défense ở Paris). Ngoài ra Điện Farnesina, nơi đóng trụ sở của Bộ Ngoại giao Ý ngày nay, được thiết kế vào năm 1935 theo phong cách phát xít thuần chất.[227][228][229]

Đương đại

Roma bước ra khỏi Chiến tranh thế giới thứ hai với rất ít những vụ ném bom tàn phá. Năm thánh năm 1950 là cơ hội để thực hiện xong nhà ga trung tâm Termini cũng như đường Cristoforo Colombo nối Roma đến biển.[230] Quận EUR được hoàn thành và trở thành quận kinh tế tài chính, và tuyến tàu điện ngầm đầu tiên được mở vào năm 1955.[231] Để phục vụ Thế vận hội Mùa hè 1960, Sân vận động Olimpico và hai điện thể thao khác được xây dựng, cũng như Làng Olimpico. Bên cạnh sân bay truyền thống Ciampino, một sân bay mới - Sân bay quốc tế Leonardo da Vinci tại Fiumicino đã được khánh thành vào năm 1961 để đáp ứng nhu cầu ngày càng mở rộng và trở thành sân bay chính của Roma.[232][233]

Thư viện ảnh một số công trình đương đại nổi bật tại Roma (nhấn hiện để xem)
MAXXI Auditorium Parco della Musica Trung tâm Hội nghị Roma Trung tâm Hội nghị Roma (đêm) Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Roma Nhà ga trung tâm Termini

Trung tâm thành phố đã trải qua nhiều cuộc cải tạo mở rộng trong Năm Thánh 2000, và các cung điện nhuốm màu thổ hoàng do thời gian đã được khôi phục lại gam màu nhạt vốn có ban đầu của chúng trong các chiến dịch cải tạo này.[234] Từ đầu thế kỷ 21, Roma bắt đầu khánh thành các tòa nhà mới theo kiến trúc đương đại: Auditorium Parco della Musica vào năm 2002, Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Roma (MACRO) năm 2002, MAXXI năm 2010 và Trung tâm Hội nghị Roma, khánh thành vào năm 2016 tại quận EUR.[235]

Không gian xanh và hệ sinh thái

Công viên công cộng và khu bảo tồn thiên nhiên chiếm một khu vực rộng lớn ở Roma. Có thể nói, Roma là thành phố có một vùng không gian xanh bao phủ thuộc hàng lớn nhất trong các thủ đô châu Âu.[236]

Thư viện ảnh một số biệt thự, công viên và không gian xanh tại Roma (nhấn hiện để xem)
Công viên Cầu dẫn nước Công viên đường cổ Appia Khu bảo tồn tự nhiên Núi Mario Khu bảo tồn tự nhiên Insugherata Khu bảo tồn tự nhiên biển Roma Biệt thự Borghese, đền Aesculapius Biệt thự Ada, đền nữ thần mùa xuân Flora Biệt thự Celimontana Biệt thự Torlonia, hồ Trang viên biệt thự Medici

Phần đáng chú ý nhất của khu không gian xanh này đặc trưng bởi rất nhiều biệt thự và khu vườn của các tầng lớp quý tộc Ý. Tuy nhiều nhiều biệt thự đã bị phá hủy trong giai đoạn bùng nổ xây dựng cuối thế kỷ 19 nhưng vẫn còn sót lại một lượng lớn. Đáng chú ý nhất trong số này là các biệt thự Borghese, biệt thự Ada và biệt thự Pamphili Doria. Biệt thự Pamphili Doria nằm ở phía tây của ngọn đồi Janiculum rộng 1,8 km². Ngoài ra trên đồi Janiculum còn có biệt thự Sciarra với các sân chơi cho trẻ em và những khu vực đi bộ phủ bóng mát. Tại khu vực lân cận của Vườn Bách thảo Roma (Orto Botanico) là một không gian xanh thoáng mát và lợp phủ bóng râm. Trường đua ngựa La Mã cổ đại Circus Maximus là một không gian xanh lớn khác nhưng sự thu hút chính ở đây là các địa điểm đua xe ngựa cổ xưa, còn cây thì tương đối ít. Gần đó là biệt thự Celimontana tươi tốt, gần các khu vườn xung quanh nhà tắm công cộng Caracalla và Vườn Hoa hồng. Khu vườn của biệt thự Borghese là một không gian xanh lớn và nổi tiếng nhất ở Roma, nơi đây có các phòng trưng bày nghệ thuật trứ danh nằm giữa các lối đi bộ phủ bóng mát cây xanh. Nó nằm gần với Bậc thang Spagna và Quảng trường Popolo. Roma cũng có nhiều vườn địa phương được hình thành gần đây hơn như vườn địa phương Pineto và Appia. Ngoài ra còn có các khu bảo tồn thiên nhiên tại Marcigliana và Tenuta di Castelporziano.

Công trường Tháp Argentina, nơi khi xưa Caesar bị mưu sát bởi Viện Nguyên Lão, nay là khu di tích trú ẩn mèo hoang lớn nhất tại Roma.

Hàng nghìn loài động vật, động vật có xương sống và động vật không xương sống sống trong thành phố vĩnh hằng. Điển hình nhất tại Đấu trường La Mã và khu vực khảo cổ xung quanh là những chú mèo hoang, được chính quyền thành phố công nhận là "Di sản văn hóa - sinh học của Roma" từ năm 2001 (ví dụ duy nhất ở Ý về quyết định như vậy).[237] Những chú mèo La Mã có khoảng 300.000 cá thể, sinh sống trong các tàn tích cổ xưa và đi hoang khắp nơi, được nhóm lại trong ít nhất 400 điểm trú ẩn mèo được xác định là môi trường sống tự do theo luật.[238] Nhiều người dân Roma chủ yếu là phụ nữ quan tâm chăm sóc và cho chúng ăn. Từ đó, thuật ngữ "gattare" trong tiếng Ý dùng để chỉ những người phụ nữ này.[239][240]

Trong số các loài chim, loài sáo đá xanh đặc trưng được ước tính có khoảng 5 triệu cá thể.[241] Roma trong nhiều năm là thành phố Ý có số lượng lớn nhất về loài chim này, đã tràn ngập đô thị kể từ thời hậu chiến sau sự phá hủy nhiều vùng đất ngập nước ngoại ô, và chúng tìm thấy môi trường đô thị có ít động vật ăn thịt và sinh sống dễ dàng hơn. Các khu vực đầu tiên bị chiếm giữ bởi những con chim này là các khu vực phủ xanh của Điện Venezia, Biệt thự Torlonia và Quảng trường Cavour, tiếp theo vào năm 1970 bởi Biệt thự Ada, Biệt thự Pamphilj, sang đại lộ 20 tháng 9, đại lộ Trastevere và đường Appia Nuova. Sau đó, chúng chiếm cứ các cây ven sông ở hữu ngạn của Tevere, giữa cầu Matteotti và cầu Thiên Thần,[242] để sau cùng tràn ngập được cả hai bờ. Trong các mùa di cư, chúng thường gây ra tai nạn đâm vào động cơ máy bay tại các phi trường của thành phố cũng như vấn đề với thải phân ở các di tích du lịch biểu tượng.[243][244] Vài năm trở lại đây, loài mòng biển từ ngoài khơi đã xâm lược vào sâu trong trung tâm Roma do sự quản lý yếu kém của thành phố, những bãi rác và thức ăn thừa trở nên hấp dẫn và thu hút chúng, đồng thời tấn công và ăn thịt những loài chim khác như bồ câu hoặc sáo, mà theo các nhà chức trách, chúng ngày càng trở nên hung hăng hơn.[245][246][247]

Đài phun nước và cầu dẫn nước

Đài phun nước Trevi bắt đầu được xây dựng từ thời La Mã cổ đại và được kiến trúc sư Nicola Salvi hoàn thành vào năm 1762 theo bản thiết kế gốc của Gian Lorenzo Bernini.

Roma còn sở hữu biệt danh là "Thành phố của những đài phun nước", với 50 đài phun nước tưởng niệm và hàng trăm đài phun vừa và nhỏ khác trên tổng số hơn 2000, nhiều hơn bất cứ thành phố nào khác trên thế giới, và các đài phun nước đã trở thành biểu tượng quen thuộc của Roma.[248][249] Các đài phun nước ở Roma được xây dựng theo tất cả các phong cách khác nhau, từ cổ điển, trung cổ đến trường phái Baroque và tân cổ điển. Đài phun nước đã có ở thành phố từ hơn 2.000 năm trước, người dân đã dẫn nước uống và trang trí các quảng trường của Roma. Trong thời Đế quốc La Mã, vào năm 98 TCN, theo Sextus Julius Frontinus, vị quan cố vấn của La Mã và là người phụ trách quản lý giám hộ nguồn nước của thành phố, Roma có 9 hệ thống cầu dẫn nước, cung cấp nước dẫn đến 39 đài phun nước tưởng niệm và 591 đài phun nước công cộng dạng bồn nhỏ, không kể nguồn nước cung cấp cho hoàng gia, tắm rửa hay cho các địa chủ sở hữu biệt thự tư gia. Mỗi đài phun nước lớn đều được kết nối với hai cầu dẫn nước khác nhau, phòng trường hợp một hệ thống không hoạt động được do bảo trì.[250]

Thư viện ảnh một số cầu dẫn nước tại Roma (nhấn hiện để xem)
Cầu dẫn nước Claudia Cầu dẫn nước Virgo Cầu dẫn nước Marcia Cầu dẫn nước Alexandrina Cầu dẫn nước Felice

Trong thế kỷ 17 và 18, các giáo hoàng tái tạo những đài phun nước La Mã tàn tích và xây dựng các đài phun nước mới nhằm đánh dấu thời kỳ của họ, mở ra thời hoàng kim cho các đài phun nước Roma. Như những bức tranh của Rubens, các đài phun nước Roma mang tính biểu hiện phong cách mới của nghệ thuật Baroque. Có rất nhiều nhân vật biểu tượng đầy tính cảm xúc và sức sống được đặt tại các đài phun nước. Ở những đài phun nước này, điêu khắc đã trở thành yếu tố chính, và nước được thêm vào đơn giản chỉ để tạo sự chuyển động và đóng vai trò trang trí cho các tác phẩm điêu khắc. Chúng giống như những khu vườn Baroque, là "một sự thể hiện đầy tự tin và quyền lực".[251]

• Một số đài phun nước nổi tiếng tại Roma
• Đài phun nước Fiumi,
  Quảng trường Navona
• Đài phun nước Barcaccia,
  Quảng trường Spagna
• Đài phun nước Acqua Paola,
  đồi Janiculum
• Đài phun nước Tritone,
  Quảng trường Barberini
• Đài phun nước Nettuno,
  Quảng trường Navona

Điêu khắc

Roma nổi tiếng với những bức tượng, nhưng đặc biệt là những bức tượng có tính truyền cảm xúc cao, tức những "bức tượng biết nói". Chúng thường là những pho tượng cổ đã trở thành phương tiện truyền tải những lời diễn thuyết về các thảo luận chính trị và xã hội, là nơi để mọi người cất lên tiếng nói về quan điểm của họ (thông thường là châm biếm trào phúng).[252] Có hai bức tượng nổi tiếng là: Pasquino và Marforio, ngoài ra vẫn có 4 bức tượng khác đáng chú ý là il Babuino, Madama Lucrezia, il Facchino và Abbot Luigi. Hầu hết những bức tượng đều từ thời La Mã cổ đại hay từ thời cổ điển, phần lớn trong số đó miêu tả những nhân vật trong thần thoại; il Pasquino đại diện Menelaus, Abbot Luigi - một thẩm phán La Mã bí ẩn, il Babuino đại diện cho Silenus, Marforio đại diện cho Oceanus, Madama Lucrezia là một bức tượng bán thân của Isis, và il Facchino là bức tượng duy nhất không phải của La Mã, được tạo thành trong năm 1580, và không đại diện riêng cho bất cứ nhân vật nào. Những bức tượng thường được phủ đầy áp phích hoặc những hình vẽ tranh phun sơn hay 'graffiti' bày tỏ ý tưởng và quan điểm chính trị. Những bức tượng khác trong thành phố không phải tượng bộc lộ cảm xúc và quan điểm gồm Cầu Thiên Thần, hoặc một số di tích nằm rải rác trong thành phố, như Giordano Bruno ở Campo de'Fiori.[253][254][255]

Thư viện ảnh một số tác phẩm điêu khắc "tượng biết nói" tại Roma (nhấn hiện để xem)
Marforio Madama Lucrezia Pasquino Abbot Luigi Il Babuino Il Facchino

Bút tháp và cột tưởng niệm

Roma là nơi lưu giữ nhiều bút tháp (obelisk) nhất trên thế giới. Thành phố có 8 bút tháp cổ Ai Cập (trong đó Lateranese tại Quảng trường Thánh Gioan Latêranô là bút tháp Ai Cập lớn nhất thế giới) và 5 bút tháp La Mã cổ đại cùng một số khác hiện đại hơn; thành phố cũng đã từng lưu giữ bút tháp Axum của Ethiopia cho đến khi hoàn trả vào năm 2005.[256] Các bút tháp chủ yếu được đặt tại các quảng trường lớn, chẳng hạn như tại Quảng trường Navona, Quảng trường Thánh Phêrô, Quảng trường Montecitorio, Quảng trường Popolo và những tháp tưởng niệm khác trong các biệt thự, nhà tắm công cộng và trong các khu vườn, công viên, chẳng hạn như ở biệt thự Celimontana, nhà tắm công cộng Diocletianus và ngọn đồi Pincius.

• Một số bút tháp và cột tưởng niệm nổi bật tại Roma
• Bút tháp Lateranese tại Quảng trường Thánh Gioan Latêranô
• Bút tháp Vatican (Ai Cập) tại Quảng trường Thánh Phêrô
• Bút tháp Flaminio (Ai Cập) tại Quảng trường Popolo
• Bút tháp Solare (Ai Cập) tại Quảng trường Montecitorio
• Bút tháp Macuteo (Ai Cập) tại Quảng trường Rodonta
• Bút tháp Agonalis (La Mã) tại Quảng trường Navona
• Bút tháp Sallustiano (La Mã) trên đỉnh Bậc thang Tây Ban Nha
• Bút tháp Esquilino (La Mã) mặt sau Nhà thờ Đức Bà Cả
• Bút tháp Marconi (hiện đại) tại quận EUR
• Cột Traianus tại Công trường Traianus
• Cột Marcus Aurelius tại Quảng trường Colonna
• Cột Hòa Bình tại Quảng trường Đức Bà Cả

Ngoài ra, trung tâm của Roma cũng là nơi có hai cột tưởng niệm La Mã cổ đại là Cột Traianus và Cột Marcus Aurelius với bề ngoài được trang trí theo dạng xoắn ốc nhẹ. Cột Marcus Aurelius được đặt tại Quảng trường Colonna do Hoàng đế Commodus dựng nên vào năm 180 để tưởng nhớ cha mẹ của mình. Cột tưởng niệm này được lấy cảm hứng từ Cột Traianus tại Công trường Traianus, một phần của Công trường Hoàng đế.[257]

Cầu

Cầu Vittorio Emanuele II khi mặt trời lặn.

Thành phố Roma có rất nhiều cây cầu nổi tiếng bắc qua sông Tevere. Cây cầu duy nhất còn tồn tại nguyên bản cho tới ngày nay không bị thay đổi là Cầu Fabricius có từ thời cổ đại, nối đảo Tiberina với bờ tả ngạn của dòng sông. Những cây cầu La Mã khác bắc ngang qua sông Tevere còn tồn tại là Cầu Cestio, Cầu Thiên Thần và Cầu Milvio dù cho chúng đã chịu sự thay đổi. Xem xét Cầu Nomentano bắc ngang sông Aniene được xây dựng trong thời La Mã cổ đại, do đó còn sót lại 5 cây cầu La Mã cổ đại trong thành phố vẫn tồn tại đến ngày nay.[258] Những cây cầu đáng chú ý khác là Cầu Sisto, cây cầu đầu tiên được xây dựng vào thời Phục Hưng trên nền móng La Mã; Cầu Rotto, thực sự là vòm cung duy nhất còn sót lại của Cầu Aemilius cổ đại, đã sụp trong trận lụt năm 1598 và bị phá hủy vào cuối thế kỷ 19; và Cầu Vittorio Emanuele II, một cây cầu hiện đại nối liền đường lớn Vittorio Emanuele và phường Borgo. Hầu hết các cây cầu công cộng của thành phố được xây dựng theo phong cách cổ điển hoặc Phục Hưng, nhưng cũng theo phong cách Baroque, Tân cổ điển và Hiện đại. Theo Encyclopædia Britannica, cây cầu cổ đẹp nhất còn lại ở Roma là Cầu Thiên Thần, được hoàn thành vào năm 135 và được trang trí với mười bức tượng của các thiên thần, được Gian Lorenzo Bernini thiết kế vào năm 1688.[259]

Thư viện ảnh một số cây cầu nổi bật tại Roma (nhấn hiện để xem)
Cầu Cestius. Cầu Fabricius Cầu Milvius Cầu Sisto Cầu Rotto Cầu Cavour

Cổ mộ

Cổ mộ Domitilla với hệ thống đường hầm ngầm trải dài 17 km dưới lòng đất được xem là cổ mộ cổ nhất và được bảo tồn tốt nhất tại Roma.

Roma có một lượng lớn các hầm mộ cổ đại hoặc những nơi chôn cất ngầm trong thành phố hay gần thành phố, với số lượng ít nhất 40, một số vừa được phát hiện chỉ trong vài thập kỷ gần đây. Mặc dù nổi tiếng nhất là những nơi chôn cất Kitô hữu nhưng vẫn có mộ ngoại giáo và người Do Thái, hoặc được chôn cất trong hầm mộ riêng biệt hoặc nằm xen kẽ chung với nhau trong một khu đất. Những hầm mộ quy mô lớn đầu tiên được khai quật từ thế kỷ thứ 2 trở đi. Ban đầu chúng được chạm khắc từ một loại mềm từ tro núi lửa là đá tufo[260] và đặt tại những vị trí ngoài ranh giới của thành phố vì luật La Mã cấm chôn cất trong thành phố. Hiện nay Ủy ban Giáo hoàng nắm quyền và trách nhiệm bảo trì các cổ mộ.[261][262]

Thư viện ảnh một số cổ mộ dưới lòng đất tại Roma (nhấn hiện để xem)
Thành phố Tử thi bên dưới Vatican Cổ mộ Thánh Sêbastianô Cổ mộ Thánh Calixtô Cổ mộ Thánh Agnese Cổ mộ Thánh Lôrensô